وقتی که در سال ۱۳۶۶ یعنی دو سال پس از ابتلای حدود ۵ درصد از بیماران تالاسمی و هموفیلی به ویروس HIV نخستین مورد ایدز به طور رسمی تایید و بستری شد، کمیته‌ای متشکل از کارشناسان و مسوولان با عنوان کمیته کشوری مبارزه با ایدز آغاز به کارکرد تا به گفته دکتر مینو محرز، عضو این کمیته با این اقدام «بی‌درنگ» از ابتلای سایر افراد جامعه به این بیماری جلوگیری شود.
نخستین اقدام کمیته کشوری مبارزه با ایدز، غربالگری فرآورده‌های خونی بود. نقش وزارت بهداشت در این کمیته بسیار پررنگ دیده می‌شد و به اعتقاد محرز در آن زمان و تاکنون وظیفه خود را به خوبی انجام داده است. اما اکنون که ایدز در ایران ۲۰ ساله شده و تعداد بیشتری از هموطنانمان را آلوده کرده است، نقش سایر نهادهای تصمیم گیرنده نمایان‌تر و فقدان کار گروهی منسجم بین دستگاه‌های مختلف کشور بیشتر احساس می‌شود.
۲۰ سال مبارزه و یک بررسی!
پخش برنامه‌های تلویزیونی ایدز، بدون برنامه‌ریزی مشخص
تا کنون کشور در کنترل روند ایدز موفق نبوده است
به گزارش سرویس بهداشت و درمان خبرگزاری دانشجویان ایران، بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در حال حاضر ۱۶ هزار و ۹۰ نفر ایرانی مبتلا به ایدز شناسایی شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود با احتساب موارد شناسایی نشده، تعداد این افراد به ۸۰ هزار نفر برسد. در این میان سهم معتادان تزریقی از مبتلایان شناسایی شده ۷/۶۶ درصد برآورد می‌شود که البته همین آمار نشان می‌دهد بیشتر قربانیان از راه اعتیاد تزریقی را مردان با اختصاص تعداد۱۰ هزار و ۶۲۵ نفر از تعداد کل را تشکیل می‌دهند.
به این ترتیب ویروس HIV که با خون‌های آلوده به کشور راه پیدا کرد، موج دوم هجوم خود را در میان معتادان تزریقی روانه ساخت.
رفتارهای پرخطر جنسی در تعقیب اعتیاد تزریقی برای پیشی گرفتن
بر این اساس و با توجه به این که اعتیاد تزریقی عامل اول ابتلا به ایدز در جامعه به حساب می‌آید، به نظر می‌رسد کنترل و درمان بی‌سابقه اعتیاد در کشور تاکنون بزرگترین گام برای مبارزه با ایدز بوده است. اطلاق لفظ بیمار به معتاد، از بین بردن تابوی اعتیاد و در پی آن شناسایی معتادان و در نهایت توزیع گسترده و برنامه‌ریزی شده متادون در بین معتادان تزریقی به منظور از بین بردن روش تزریقی از اقدامات موثر در درمان اعتیاد و به دنبال آن کاهش شیوع ایدز در میان معتادان به شمار می‌رود. اگر چه بنا بر اظهارات محرز، مسوولان در مواجهه با ایدز ابتدا با سکوت و انکار طولانی، دیرهنگام به فکر درمان معتادان تزریقی افتادند، اما به هر حال در این که با این روش از ابتلای بسیاری از معتادان به ویروس HIV جلوگیری شده است، شکی نمی‌توان قائل شد. اما آیا می‌توان کنترل اعتیاد را به منزله کنترل ایدز تلقی کرد؟
دکتر مینو محرز، عضو کمیته کشور مبارزه با ایدز درپاسخ به این سئوال با اشاره به آمار گزارش شده از سوی سازمان ملل متحد مبنی بر این که در ۸۰ درصد موارد ویروس ایدز از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود، کنترل و پیشگیری از رفتارهای پر خطر جنسی را از عوامل مهم کنترل ایدز بر می‌شمارد.
وی البته تصریح می‌کند که عامل اعتیاد تزریقی در کشورهای آسیای میانه و آسیای شرقی و بویژه ایران همچنان عامل اول ابتلا به ایدز است.
این استاد دانشگاه اما در عین حال الگوی گسترش ایدز در این کشورها را نیز در حال تغییر به سمت آمیزش جنسی دانسته و می‌گوید: در حال حاضر بیش از ۶۷ درصد مبتلایان به ایدز از طریق اعتیاد تزریقی مبتلا شده‌اند و سهم آمیزش جنسی در این بیماری در حدود ۳۰ درصد برآورد می‌شود. اما به نظر می‌رسد که عامل دوم یعنی آمیزش جنسی به سرعت در حال نزدیک شدن به عامل نخست است و چنانچه راه‌های مقابله با رفتارهای پرخطر در جامعه به خوبی به کار گرفته نشود، بعید نیست که این عامل در کشور ما نیز همچون سایر کشورهای جهان به اولین دلیل ابتلا به ایدز تبدیل شود.
از سوی دیگر، با توجه به اظهارات مسوولان، معتادان تحت درمان، خود موجب شیوع ایدز هستند. چندی پیش رییس اداره ایدز وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ایسنا با بیان این که معتادان تحت درمان را نباید پس از درمان بدون ارائه آموزش بهداشت جنسی رها کرد، اظهار کرده بود که بسیاری از این افراد علاوه بر اعتیاد، رفتارهای پرخطر دیگری از قبیل رفتارهای ناسالم جنسی دارند.
بنابراین به نظر می‌رسد که پیشگیری از بروز اعتیاد به عنوان یکی از بزرگترین آسیب‌های اجتماعی از ظهور سایر آسیب‌های کلان چون ایدز جلوگیری می‌کند. این درحالیست که مسوولان کشور بیش از هر چیز تنها به درمان معتادان بسنده کرده‌اند. به طوری که بر اساس اعلام مسؤولان، سرانه پیشگیری از اعتیاد در ایران تنها ۰۴/۰ دلار است؛ حال آنکه میزان این سرانه در کشورهای توسعه یافته در حدود ۲۰ تا ۳۰ دلار برآورد می‌شود.
القائات غیرعلمی، کاذب و به دور از واقعیت!
رییس مرکز تحقیقات ایدز بار دیگر با تاکید بر لزوم کنترل رفتارهای پرخطر جنسی برای مقابله با ایدز، از نبود آموزش شفاف در این رابطه ابراز ناخرسندی کرده و می‌گوید: آموزش مهمترین وسیله پیشگیری از رفتارهای پرخطر و به دنبال آن ایدز است و در این زمینه رادیو و تلویزیون به عنوان رسانه ملی نقش بسیار حایز اهمیتی را ایفا می‌کند.اما متاسفانه تاکنون هیچ برنامه‌ریزی مشخصی در صدا و سیما برای پخش برنامه‌های پیشگیرانه از ایدز صورت نگرفته است.
«محرز» عضو کمیته کشوری مبارزه با ایدز مداوم نبودن، حجم کم و عدم اطلاع‌رسانی شفاف را از جمله مشکلات اساسی این برنامه‌ها دانسته و می‌افزاید: در سالهای گذشته برنامه‌های صدا و سیما تنها در آستانه روز جهانی ایدز پخش می‌شد. برنامه‌هایی که با اطلاعات ناکافی و تنها با دعوت کارشناسان مسایل مبهمی را در خصوص ایدز مطرح و از به کار بردن کلماتی از قبیل کاندوم و یا مسائل مربوط به بهداشت جنسی خودداری می‌کردند.
وی که معتقد است برنامه‌های تلویزیونی در زمینه ایدز به هیچ عنوان علمی و کارشناسی شده نیست، می‌گوید:حتی در برخی از برنامه‌های تلویزیونی با نمایش افرادی که به خارج از کشور سفر کرده و مبتلا به HIV ایدز شده‌اند، با القای این مطلب که هیچ کس در داخل کشور آلوده به ویروس ایدز نمی شود، بدآموزی صورت می‌گرفت.
رییس مرکز تحقیقات ایدز، نقش برنامه‌های تلویزیونی را در افزایش آگاهی مردم تا آنجا مهم می‌داند که اظهار می‌کند: باید برنامه‌های آموزشی پیشگیری از ایدز پیش از هر سریال پربیننده و نیز به صورت زیرنویس در این سریال‌ها پخش شود.
محرز، نداشتن آگاهی و نگرش منفی مسؤولانی در دستگاه‌های مخلتف، بویژه صدا و سیما درباره ایدز را موجب فقدان آموزش کافی در مورد این بیماری در جامعه می‌داند و می‌گوید: در طول سالهای گذشته به علت نبود استراتژی مشخص، هر مسؤول با نگرشی خاص در روند اجرای برنامه‌های پیشگیری از ایدز تأثیر گذاشته است، بطوریکه امروز شاهد اطلاع ناکافی اغلب افراد جامعه از این بیماری و راه‌های پیشگیری از ابتلای به آن هستیم.
به اعتقاد محرز باید در درجه نخست مسؤولان در مورد این بیماری آموزش ببینند، اما تاکنون هیچ گاه این امر محقق نشده است.
وی بر این اساس اظهار می‌کند که تا کنون کشور در کنترل روند ایدز موفق نبوده است.
اطلاع‌رسانی ناچیز در برابر تهدیدی بزرگ
کنترل رفتارهای پرخطر جنسی در فاز دوم مبارزه، غیرممکن است
این اظهارات از سوی عضو کمیته کشوری مبارزه با ایدز درحالی صورت می‌گیرد که بر اساس آمار، دلیل ابتلای ۲۵ درصد از موارد به ایدز که ناشناخته محسوب می‌شود، از راه آمیزش جنسی صورت گرفته است.
این در حالیست که محرز با انتقاد از نبود آموزش‌های لازم در مورد جلوگیری از رفتارهای پرخطر جنسی، میزان دسترسی به افراد دارای رفتارهای پرخطر و در پی آن کنترل این گونه رفتارها را در کشور غیرممکن می‌داند.
وی می‌گوید: اگر چه در برنامه دوم مبارزه با ایدز بحث پیشگیری از رفتارهای پرخطر جنسی در گروه‌های مختلف در نظر گرفته شده است، اما در عمل، با توجه به عدم امکان دسترسی به این افراد، اجرای آن با تردید مواجه است.
به گفته محرز در فاز دوم مبارزه با ایدز، علاوه بر تداوم درمان معتادان تزریقی، کنترل رفتارهای پر خطر جنسی در گروه های مختلف جامعه در نظر گرفته شده است. البته دارندگان برخی رفتارهای پرخطر جنسی مثل همجنس‌گرایان که به لحاظ قانونی مجرم هم شناخته می شوند، از این برنامه حذف شده‌اند.
وی معتقد است فاز دوم مبارزه با ایدز در صورت همکاری نهادهای مختلف بسیار موفقیت‌آمیز خواهد بود.
رییس مرکز تحقیقات ایدز می‌افزاید: اگر چه در حال حاضر برخی از گروه‌های تحصیل کرده جامعه اطلاعات مناسبی در مورد ایدز دارند، اما سایر افراد، تقریبا چیزی در خصوص ایدز نمی‌دانند. بنابراین اطلاع رسانی در مورد بیماری ایدز در جامعه ناچیز به نظر می‌رسد.
اغلب افراد جامعه از وجود ۷۰ مرکز مشاوره رفتارهای پرخطر جنسی در سراسر کشور بی‌خبرند
محرز اضافه می‌کند: متاسفانه در حال حاضر ۷۰ مرکز مشاوره رفتارهای پرخطر جنسی در سراسر کشور وجود دارد اما به علت عدم اطلاع رسانی،اغلب از افراد جامعه از وجود این مراکز آگاه نیستند.
وی بار دیگر به تجربه مثبت کنترل اعتیاد در کشور اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه به دلیل عدم اطلاع‌رسانی و نداشتن دسترسی به افراد دارای رفتارهای پرخطر جنسی هیچ کاری در مورد کنترل آنها نتوانسته‌ایم انجام دهیم.
موفقیتی در کنترل رفتارهای پرخطر جنسی نداشته‌ایم
این استاد دانشگاه که معتقد است ایران تا کنون هیچ گونه موفقیتی را در کنترل رفتارهای پرخطر جنسی به دست نیاورده است ، با بیان این که در این شرایط نمی‌توان از کنترل ایدز صحبت کرد، در عین حال می‌گوید: با شفاف‌سازی، اطلاع‌رسانی و با کمک رسانه‌ها به طور قطع در این زمینه نیز موفق می‌شویم.
سایه سنگین ایدز بر سر زنان
موج سوم ایدز زنان را به ساحل مرگ می کشاند
به گزارش ایسنا، در حالیکه کنترل رفتارهای پرخطر جنسی و اطلاع‌رسانی در این زمینه تا کنون در کشور مغفول مانده، آمارها نشان می‌دهند که زنان بیش از هر عامل دیگری، تحت تاثیر رفتارهای جنسی، مبتلا به ایدز می‌شوند. بطوریکه در آخرین آمار وزارت بهداشت ، زنان تنها یک درصد کسانی که از راه اعتیاد تزریقی به ایدز مبتلا شده‌اند را تشکیل می‌دهند. حال آنکه حدود ۵۰ درصد مبتلایان از طریق آمیزشی، زنان هستند. این در حالیست که بر اساس اعلام سازمان ملل احتمال ابتلای زنان جوان به ایدز ۶/۱ بیشتر از مردان است.
در این میان آمارها نشان می‌دهد که در جهان، با افزایش رفتارهای پر خطرجنسی، تعداد زنان مبتلا به ایدز نیز روز به روز در حال افزایش است، بطوریکه از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۳ میلادی این رقم از ۳۵درصد به ۴۸ درصد افزایش پیدا کرده است.
اما با این وجود، بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، بسیاری از دختران و زنان در زمینه ویروس ایدز و ابتلا از طریق آمیزشی، اطلاعات بسیار اندکی دارند. در عین حال بسیاری از زنان آموزش جنسی نمی‌بینند و از وسایل پیشگیری از انتقال بیماری توسط خود و یا شریک جنسی‌شان اطلاعی ندارند.
بسیاری از زنان درحالی در متقاعد کردن شرکای جنسی خود به استفاده از کاندوم ناتوان هستند که بر اساس تحقیقات میزان اطلاع زنانی که بدون استفاده از کاندوم رابطه جنسی برقرار می‌کنند دو برابر مردانی است که هنگام برقراری رابطه جنسی از کاندوم استفاده نمی‌کنند.
دکتر مینو محرز در این زمینه به ضعف اطلاع‌رسانی در خانواده‌ها اشاره کرده و می‌گوید: همسران افراد معتاد و یا دارای رفتارهای پرخطرجنسی در معرض شدید ابتلا به ایدز قرار دارند؛ اما از آنجایی که هیچ گونه اطلاع‌رسانی در مورد مسائل جنسی در جامعه و خانوادها صورت نمی‌گیرد، بی‌شک این زنان از خطر در امان نمانده و براحتی به ویروس ایدز مبتلا می‌شوند.
از سوی دیگر بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سازمان ملل متحد که معتقد است با آگاهی بخشیدن به زنان و رفع تبعیض جنسی می‌توان شیوع ایدز را در جهان مهار کرد، بسیاری از زنان تحت خشونت‌های رفتاری ناچار به برقراری رابطه جنسی با مردان مبتلا به ویروس HIV می‌شوند.
افزایش زنان مبتلا با آغاز موج سوم ایدز
افزایش شمار نوزادان مبتلا به ویروس ایدز
در این شرایط ،عضو کمیته کشوری مبارزه با ایدز با بیان این که موج سوم ایدز یعنی انتقال ویروس از طریق آمیزش در صورت پیشگیری نکردن از رفتارهای پرخطر جنسی در جامعه به وجود می‌آید، می‌گوید: در صورت آغاز موج سوم شاهد افزایش زنان مبتلا به ایدز خواهیم بود و به دنبال آن شمار تولد نوزادان آلوده به این ویروس نیز افزایش خواهد یافت.
وی با اشاره به این که در تمام کشورها میزان شیوع ایدز از طریق اعتیاد تزریقی افزایش پیدا کرده و سپس با رفتارهای جنسی گسترش می‌یابد، یادآور می‌شود که خوشبختانه هنوز موج سوم در ایران آغاز نشده و همچنان الگوی انتقال ایدز در کشور اعتیاد تزریقی به حساب می‌آید.
محرز برای مقابله با موج سوم، کشور را نیازمند امکانات بهداشتی و آموزشی دانسته و اضافه می‌کند: در حال حاضر امکانات بهداشتی کشور در حد مطلوبی قرار دارد و مبتلایان به ایدز با جدیدترین روش‌های درمانی، درمان می‌شوند. اما از نظر آموزشی همچنان نگاه منفی مسئولان بر ادامه برنامه‌های اطلاع‌رسانی و پیشگیری سیطره دارد.
عضو کمیته کشوری مبارزه با ایدز در عین حال که مقاومت کشور را در مقابل موج سوم منوط به اما و اگر‌های بسیاری از قبیل اطلاع‌رسانی شفاف، تغییر نگرش مسوولان و افزایش سطح آگاهی جوانان در خصوص مسائل بهداشت باروری می‌داند، خاطرنشان می‌کند: البته در صورت ارائه آموزش مداوم و شفاف به افراد جامعه براحتی می‌توان آغاز موج سوم را در کشور مهار کرد.
|
موج سوم در راه است، برایم از اعتماد سدی بساز
محرز، اعتمادسازی از سوی مسؤولان را یکی از ارکان مهم جلب توجه افراد جامعه به سوی پیام‌های بهداشتی و آموزشی می‌داند و می‌گوید: متاسفانه به طور کلی همواره اعتماد مردم در این زمینه‌ها کم بوده است. اما شاید اگر در رابطه با ایدز مسؤولان، اطلاع‌رسانی شفاف‌تری داشته باشند، مردم به آنها بیشتر اعتماد کرده و راحت‌تر به سوی مراکز مشاوره رفتاری روی آورند.
وی مصداق نبود اعتماد را شکسته نشدن تابوی ایدز دانسته و می‌افزاید: متاسفانه پس از ۲۰ سال، هنوز انگ زدن به بیماران مبتلا به ایدز در جامعه وجود دارد، به همین دلیل هیچ یک از مبتلایان نمی‌توانند بیماری خود را براحتی بازگو کنند.
به اعتقاد رییس مرکز تحقیقات ایدز، اعتمادسازی مردم نسبت به مسؤولان سدی محکم در برابر موج سوم است؛ بنابراین مسؤولان کشور باید با افزایش اطلاع‌رسانی شفاف و مداوم و در پی آن بالا بردن سطح اعتماد مردم از شیوع ایدز در کشور جلوگیری کنند.
